Zomi Nam Ni Hong Pian Khiatna Zia

Written by Tg Vungh Za Pau Zomi Nam Ni pen Tuunkha (February) 20 ni-in kiciamteh hi. Hih ni in muhna toi tawh hong piangkhia vat hilo-in minam leh gam itna lianpi tawh hong kipan khia ahi hi. Hih Zomi Nam Ni hong piankhiatna thu pen thuk-in zai-a, zong sang mahmah hi. Hih ni-in Zomite’ adingin suahtakna, ki-it kilemna, minam vai leh cikmah cianga a mangthang ngei nawnlo ding Zomite’ tangthu mungpi khat ahi hi. Zomite’ adingin Zomi Nam Ni a hong piankhiatna thu tel taka ih theihtheih nadingin hih banga a hong piankhiatna tangthu tawmbeek ih theihloh kiphamawh hi. Mikang kumpi in ni suahna lam gamte hong keeka, India ciang hong tung ta hi. India panin Kawlgam khanglam teng 1824 kumin hong la hi. 1852 kum tak ciangin Kawlgam phellang hong laaksak khin ta uh hi. 1885 kum ciangin Kawlgam buppi hong nuaisiah uhhi. Tua hun laitakin Zogam pen ei le ei ki-ukna India leh Kawlgam kikal-ah om hi. Zogam in Kumpi neilo-in mi khempeuh kumpi leh nautang kici hi. Ki-ukna Thukhunpi kineilo hi. Hih bangtengin gamkeek, huang-eu Mikangte in hong muh ciangun Zogam hong sim uh a, kum tampi hong sim khit 1896 ciangin Zogam hong la zo uh a, 1907 ciangin Zomite’ deihna hilo, Mikang kumpi deihna tawh ki-ukna hong bawlsakin Zomi tangpi tangta deihna donglo-a, Zomi leh Zogam uk ding Ukpi (Feudal Chief) hong guan ziau uhhi. Tua banga hong bawlnate uh kithuak nuam tuan lo-in Kawlgam sunga om minam kimte tawh a kibangin Zomite in Mikangte ih dona tangthu ciaptehna-in Zomi Nam Ni hong piankhia ahi hi. Tua tangthu leh-et kik leng:- 1939 kum khit ciangin suahtakna ngah nanga hanciamna hong nasia semsem hi. Zomite’ khuamuhna zong hong zai semsema, Zomi Kipawlkhopna panmunlente in gamkeek Mikang kumpi’ tungah anuaia bangin nam 9 na ngen uh hi. Tuate in:- 1. Zogam in Zanggam tawh a kibanga ki-ukna lama phattuamna angah nading. 2. Zogam ki-ukna pen Zomite deihna tawh kizui-a Thukhunpi bawlnang. 3. Pilna lam, cidamna lam leh sumzuak sumleinate a khantoh nanga puahphat nang. 4. Zogam pilna sanglam aman langa puahphat nang. 5. Suakta taka Biakna zuih theih nang. 6. Zogam lampi kizopna amanlanga hong bawlsak nang. 7. Zogam leh Zanggam suakta takin kikawm kizop theih nang. 8. Zomite mimam dangte tawh liangko kikima kizop theih nang. 9. Kawlgam in suahtakna a ngah ciangin Zogam in zong a kibanga a ngah pah nang. ci-in thu nam 9 na ngen uh hi. Hih atunga ngetna nam 9 te Mikang kumpi in a piak ding sangsikin, hih kipawlna a bei nang hanciam lai hi. Makai teng zong gamvai (politics) a sep nawn loh nang uh thupia zawsop hi. Ahih hangin mipi-in Mikangte’ vaihawmna a deihlohna uh nakpi takin lakkhia uh ahih manin Kanpetlet pan Mikangte taikhia uh hi. Kawlgam in Suahtakna ih ngah cil ahi 1949 kum-a ki-at Gambup Thukhunpi tawh kizui-in Paliman (Parliament) a a dawl tungnung leh a nuainung ci-in dei nih om hi. Zomi namte adingin tua Paliman dawl nih aitang palai puak ding hong kul ta hi. Palimanah Zomi tangpi tangtate’ lungkimna tawh a kitel palai puak ding ahih hangin Minam kim Palimante- ah gamke dangte bangin Ukpite leh Khawk-ukte’ tel palai puak ding maw- cih thu kitelkhiatna hong omta hi. Tua thu siangsak dingin Zomite kimtaka thu kikupkhopna akhatveina Zomi Nambup Khawmpi (Zomi National Conference) Falam khua-ah 1948 kum Tuun kha (February) kha 12 ni pan 22 ni dong nasia takin kibawl hi. Tua khawmpi a ni nihni-in Tedim pana Pu Thang Khaw Kai in thu sunna nei hi. Tua in Suahtakna ngah ma hun lai-in Zogamah Gamkeekte’ hong nutsiat gamah hoihlo ahi hi. Ukpite leh Khawkukte’ hong uk cipna hanga a piang mi zawng tangpi tangta’ tungah kilawm kituak lo-a siah donna, kuli vanpuate thaman pia lo-a sawlna, mizawng nautangte in khua-ul sisan luanga a thalawhsa, a sepsa tungah thuman lo-pi a laksakna, akipan a thuneihnate uh uang zatluatnate’ hangin nakpi takin gentheihna kithuak hi. Tua ahihmanin hih Ukpi ngeina tawh ki-ukna a zung natawmin longkhia-a ei leh ei suakta taka mipi’deih ngeina tawh ki-uk na’ng cih ahi hi. Tua a thusun pen Falam khua huam Lailun khua pan palai Pu Chun mang leh Kanpetlet pan palai Pu Thang Muangte nih in thukimpih pah uhhi. Tua a thusun thukimpihna mipi vote tawh a khensak uh ciangin mipi 5000 sung pan vote sagih bek in nial-a vote 4993 in thakhat thu-in lungkimpih ahih manin kikipsak pah hi. Hih banga atamzaw thukimna tawh Ukpi ngeina a kibeisak nadingin Zomi nam khempeuh mipi’ deihna tawh ki-ukna ahi Democracy huihdam kidik kha a, khuamuhna mittang hong keuh ta hi. Hih banga kikhopna a kibawl khit phetin thuvaihawm pawl in Ukpite a kibeisak manin liauna (compensation) dangka 500,000 piapah hi. Tua dangka pen a zaa lianpen panin a zaa neupen dong 70,000; 20,000; 5000; 1000 leh 100 cih bangin seh hawmsak uh hi. Tua pana kipanin kum tampi a kithuak ki-ukcipna, kigawtna leh Ukpite’ siahkaihna khut nuai pan kisuakta ta hi. 1. Hih banga Falam khua-a a kibawl khawmpi in gamkeekte’ hong nutsiat gam hoihlo ahi ukpi ngeina tawh ki-ukna a kibeisak bek tham lo-in, Zomite’ khang tangthu sungah kithutuah diamdiama Zomi Nam Ni bawl theih denna, 2. Mipi atamzaw deihna tawh ki-ukna ahi Democracy ngeina zatna Suahtakna a ngah cil Kawlgam sunga teeng minam tuamtuamte tawh liangko kikim a, 3. Kipumkhatna ngahin ih gam a kip den na’ng leh Zomite minam vai lampan deihta kipanpihna zong ahi hi. Gamkeekte’ hong guat gamh hoihlo Ukpi ngeina tawh ki-ukna a beina ni ciapteh nadingin Theinosih kha (February) 20 ni pen Zomi Nambup adingin ni thupi pen ni hi, cih Kawlgam sung bek thamlo leitung buppi in hong theihpih nading deihna tawh 1950 kumin Falam khua-ah Zomi Nam Ni nasia takin kibawla, tua lai-ah Kumpipa Sao Shwe Thaik leh a pawlte zong na kah uh hi. Hih bang teng ciangin “ZOMI NAM NI” hong piangkhia ahi hi. Zomi a kici peuhmah in hih ni thupi ni kumsimin bawl dena, a kip tawntung nadingin Zomi khempeuh ii mawhpuak ahi hi. Note: Hih article hitaleh Innpite tangthu leh Zomi folklorete pen ka etphat kik ciang in a kaikhawm Rev Thang Siam Lian kici a, a article gelhte min om kimlo hi. Tua man in credit kipia theilo hi. A thei i omleh bel contact page/email zang in hong hilh un maw!

0 comments:

Zogam vaang a khabang phamte



Zogam vaang a khabang phamte’
Thahat ngalliam khuaibang a hangte’n,
Dougal lau lou! daibang a nawk in,
Gam-le-nam di’n hinna laan uh hi.
Hun-le-nite liam zel in, leenkum kivei zel
mahleh, Zogam vaang a khabang phamte,
Zolei vontawite’n hon ngilh kei ung e,
Zahna lianpen hon pia ung ee.
(Khamuang tak in na zaalta un)
Muikhua zing in lummei hong kai a,
Tangchih mualchih aliap lai in,
Zolei Nang vang’n khuambang kip den hi,
Zolei na itna sialbang lian hi.
Thanghou-Liandoute ki-itna gam,
Tuan a pupa’n aluahsa gam,
Zolei shingtate henkawl bulh di’n,
Ngaingam la’ng e, ka phal theilou.
Na suulnung uh zuun ding zatamte’n
Hanlung chiam ung selung tuak in,
Nuachiang vonte hon geel nawn lou in,
Khamuang tak in na zaal ta un.
[Aphuaktu apan thukup tamlou: Kum 10 vaal bang hita ka ngaihtuahna ah hiai laa ‘Zogam vaang a khabang phamte’ chih hong om zelzel a, akhen chiang in ‘aah… tu nungnung in hiai khawng..’ ka chi zel hi. Himahleh Gam-le-nam itna ziak a hinna nataante thupi kasakna abei thei kei hi. Zolei vonten amaute ngilh lou, zahna lianpen (salute) pia I hihdan pulakna leh amauten ei adamlaite hon gel nawnlou a khamuangtak a hon heisan ding a mangpha khakna laa leeng ahi hi. Hiai la kimelmakna hontun laa hilou a, Thang-liandou’ ki-it bang a ki-it tuahna I gam a hontun laa hiding in ka hon lui khia hi.. ]
Laa phuaktu leh lasa: Biakkhanmang
Phuahni : 21/4/2011
Music : Thangliansang @ Shangnaulak

0 comments:

Respecting women and Understanding

Since time immorial in every culture women are less regard in public sphere , The sculpture told us that God made man first and name Adam, since he was lonely He made women from Adam ribs and gave life to women called Eve , from this point of view men were first created thus ultemetly Men always come first in every sphere of life,  women were look down, in worse case scnerio women were view as sex symbloica, well that defenitely not the purpose, in some culture espicially in the Indian sub continent women were confine to household work and men will be the bread earner, but my point of view is women are equally important as men infact thay are mentally strong than men because every month or women have lost their blood which i don't need to explain and from this we can learn that there are still strong , when human lost blood energy dried up as we all know, so it a self explainatory that if women don'  have menstruation cycle they will be much more stronger than men.. Thus  man should not think women are weaker,  what i have belive is that God purpose for women is not just limited to household work or say domestic work, but to work and cooperate with his male counterpart,  so women should be treated equally in every aspect of life, they should be love, understand and respect, respecting eachother among this gender will do no harm for the society , i belive it would bring more happiness. Moreover we are living in the 21st century where many women are head of top MNC or govt.  Speaking of women empowerment, in India we once had women Prez, PM,CMs  and when we look at the sex ratio of the population it men are larger by ration of 900/1000 my poin here is women are almost half of the population ultemetly half of the voter are women so women seat reservation should be raise to 40% and there should always be a women cabinet member so that women issues like safety etc etc can be upgraded to next level. Just saying and hearing will not do the work if each individual in the world respect eachother then the world mess would be lesser. This writing is my opinion and dedicate all my female friend .

0 comments: